In zijn stripserie Take Care, belicht de Nederlandse striptekenaar Tosca Valentijn de valkuilen van burn-out. Hoe ervaar je als jonge stripmaker deze mentale gezondheidscrisis die steeds vaker voorkomt? Welke rol speelt kunstcreatie hierin? En wat betekent dit voor de toekomst van de stripscène. We gingen er tijdens dit verhoor over in gesprek.

door Lauren Borremans.

Wat moeten de lezers weten over jou?
Wat lezers over mij moeten weten is dat ik het maken en verspreiden van strips heel serieus neem. Voornamelijk als ik hiermee stripmakers help die ik ken. Ben ik verder een heel serieus persoon? Niet heel erg, dus benader me gerust via Instagram om me over je favoriete spookverhaal te vertellen.

Het allerliefst zou ik een toekomstige generatie zien die hun eigen mentale prioriteiten kan stellen en weet hoe je hulp kan zoeken.

Als stripmaker belicht je in je werk vaak kwetsbare onderwerpen, zoals mentale gezondheid. Zo publiceerde je op Pulp deLuxe de strip Take care, een strip over jouw ervaring met burn-out. Welke rol kan kunst volgens jou spelen in het waarborgen van je mentale gezondheid?
De verbinding tussen kunst en mentale gezondheid vind ik dubbel. Kunst die bij de toeschouwer intense emoties opwekt, draagt vaak persoonlijke ervaringen van de maker over naar het publiek. Tegelijkertijd is de maker het niemand verschuldigd om hun eigen conflicten zichtbaar te maken. Van Gogh heeft ons prachtige zonnebloemen gegeven toen het beter met hem ging in Saint-Rémy, maar hij was dat niemand verschuldigd. Als iemand een kunstwerk maakt in steun van hun mentale gezondheid, dan moet het uit eigen overweging komen, niet uit het idee dat we alles publiekelijk moeten delen. Als het publiek uiteindelijk comfort kan vinden in persoonlijk werk, dan is dat uiteraard een plus.

De reden waarom ikzelf uiteindelijk de Take care series heb gemaakt, is omdat er toch altijd iets gaat kriebelen als ik een lange tijd geen werk heb kunnen maken. Ik wilde mijn lezers en vrienden op de hoogte brengen van mijn burn-out, maar ik wilde ook de feiten op een rijtje zetten voor mezelf.

 

Aan het begin van de strip zeg je “I wrote my last autobio comic while I was midst a burnout. I just didn’t know it at the time”. Eigen aan burn-out is dat de vroege symptomen vaak niet (h)erkend worden. Hielp jouw kunst met de bewustwording dat je een burn-out ervaarde, of was strips creëren net iets dat die bewustwording tegenhield?
Al het (autobiografische) werk dat ik maak is een soort van persoonlijke tijdscapsule. Achteraf kon ik dus goed de signalen in mijn strips lezen. Zo kon ik ook bevestigen dat de diepe vermoeidheid en mentale blokkade al langer speelde. Maar dit besef kwam voornamelijk achteraf.

Toen ik er echt middenin zat, maakte ik nauwelijks nog strips. Ik besefte pas dat ik werkelijk aan een burn-out leed door hulp uit mijn directe cirkel. Het waren mensen in mijn nabije omgeving die de verschijnselen zagen gebeuren en het uitspraken. Ik heb heel veel geluk gehad dat zij het op tijd herkenden, want zelf erkennen dat je moet afremmen is inderdaad moeilijk.

Je schetst bij de tekst een soort van vicieuze cirkel waarbij het personage in een klif valt en hier probeert uit te klimmen. De cirkel wordt pas doorbroken wanneer hun ervaring gedeeld kan worden met anderen. Wat is voor jou het belang van community in dit helingsproces?
Pfoe, wat is NIET het belang van community in het helingsproces? Ik heb het altijd al lastig gevonden om me persoonlijk kwetsbaar op te stellen naar anderen. Het zijn mijn vrienden en collega tekenaars geweest die mij hebben laten zien hoe belangrijk het blijft om uit je eigen hoofd te stappen en anderen op te zoeken. Je kan de vicieuze cirkel pas doorbreken als je kan toegeven aan jezelf en aan anderen dat er iets mis is.

 

Je haalt ook aan dat iedereen weet wat burn-out betekent omdat heel wat mensen dit ervaren, waarmee je aangeeft dat dit eigenlijk een systematisch probleem is. En dan stel je zelf de vraag die ik jou ook heel graag wil stellen: “Will we ever be able to change this pattern?”.
Ik stel die vraag met enige verontrusting, omdat ik als docent hetzelfde patroon herken bij mensen die nog jonger zijn dan ik. Veel van wat ik de afgelopen jaren heb geleerd over burn-out, heeft te maken met een systematische druk vanuit het werkveld of het schoolsysteem om onszelf constant boven water te moeten houden. Zelfs wanneer er door persoonlijke omstandigheden veel meer ademruimte nodig is. Als we bijvoorbeeld met z’n allen blijven ontkennen dat de veertigurige schoolweek en werkwerk een verouderde norm is, ben ik bang voor het ergste.

Het allerliefst zou ik een toekomstige generatie zien die hun eigen mentale prioriteiten kan stellen en weet hoe je hulp kan zoeken. In plaats van een generatie op te voeden die zich constant schuldig voelt over het niet kunnen voldoen aan alle verwachtingen.

Ik sta dicht bij jonge mensen die hetzelfde hebben doorstaan als ik, waardoor ik als jonge docent op mijn hoede ben in het verouderde schoolsysteem. Of we kunnen uitgaan van een verandering in dat systeem weet ik oprecht niet. Maar we kunnen bijvoorbeeld beginnen met pleiten voor betere mentale zorg voor jongeren.

In je bio zeg je trouwens dat je graag roddelt over de toekomst van de stripmaker, dus ik ben ook best benieuwd! Wat is de toekomst van de stripmaker volgens jou?
Als het aan mij ligt, zouden we in de toekomst weer meer moeite doen om de verbindingen en steunstructuren tussen stripmakers op te bouwen. Zo zouden we als collectief bewust kunnen nadenken over hoe we willen dat het verder gaat met de strip en het beeldverhaal. Als individuele maker is het namelijk al een lange tijd niet meer financieel of mentaal houdbaar om commercieel strips te maken. Terwijl strips waarschijnlijk nog een lange tijd afhankelijk zullen zijn van de markt. Dus ik hoop dat de toekomstige stripmakers samen een manier vinden om dit het beste te benaderen.

Iedereen die mij persoonlijk kent, weet dat ik me hier al actief mee bezighoud. Onder andere met Studio Halftone en Comic Night, maar ik zie het graag gebeuren dat ik en andere jonge collega’s meer collectieve samenwerkingen beginnen om elkaar te ondersteunen en te innoveren.

 

En nu we toch al even de glazen bol voor ons hebben, wat heeft de toekomst voor jou nog in petto?
Voorlopig blijf ik in Rotterdam rondrennen met andere belanghebbers van de strip. Ik heb zojuist de strip pilot In Dissonance voor Studio Halftone afgerond en ga binnenkort aan de slag als curator voor Cross Comix Rotterdam. Ik blijf graag betrokken bij opkomende en aankomende stripmakers, omdat ik ze concrete steun wil bieden om ze te zien slagen.

Maar heel eerlijk, mijn persoonlijk plan is om de lokale drag scène binnen te dringen als performer en straks op het podium te staan. Daar neem ik ook sowieso al mijn beeldende interesses en invloeden in mee. Hoe ik dat ga doen is nog een lopend experiment, maar daar ben ik stripmaker voor.

 

Take Care op Pulp deLuxe »
Profiel Tosca »

---